مدیریت مصرف آب ضرورت انکارناپذیر در بخش کشاورزی

    مشهد- ایرنا- مدیریت مصرف صحیح آب در حوزه کشاورزی به معنای جلوگیری از هدر رفت آن و استفاده هدفمند، صحیح و موثر با توجه به بحران آب است که با توجه به شدت خشکسالی در خراسان رضوی طی حدود دو دهه گذشته به نیازی ضروری تبدیل شده است.



این استان 29 سد در حال بهره برداری در شهرستانهای تربت حیدریه، قوچان، مشهد، خواف، درگز، سبزوار، تایباد، تربت جام، چناران، کلات و فریمان دارد. ظرفیت ذخیره سدهای بزرگ و در حال بهره برداری خراسان رضوی در مجموع یک میلیارد و 512 میلیون مترمکعب است که یک میلیارد و 125 میلیون مترمکعب آن مربوط به سد مشترک ایران و ترکمنستان با عنوان 'سد دوستی' است.
هم اکنون 68 درصد ظرفیت سدها در خراسان رضوی خالی از آب است. تنها 32 درصد مخازن این سدها آب دارد و حجم ذخیره آب آنها در شرایط کنونی سه درصد نسبت به مدت مشابه پارسال افزایش دارد. گرچه 31 درصد ظرفیت سد دوستی آب دارد اما وضعیت ذخیره آب آن که سهمش در تامین آب شرب مشهد حدود 50 درصد نیاز این کلانشهر می باشد نسبت به پارسال بهبود یافته است.
این وضعیت ضرورت مدیریت مصرف آب را به خصوص در بخش کشاورزی با 90 درصد حجم مصرف این ماده حیاتبخش به امری ضروری تبدیل می کند. اجرای سامانه های نوین آبیاری در انواع مختلف بارانی و قطره ای، اصلاح الگوی کشت، توسعه کشت گلخانه ای، بازسازی و مرمت قناتها، انتقال آب با لوله از منابع آب به سر مزرعه و مواردی از این دست از جمله اقدامات و راهکارهایی است که موجب تحقق مدیریت و مصرف صحیح آب در حوزه کشاورزی می شوند.

* 76 درصد دشتهای خراسان رضوی در وضعیت بحران
قائم مقام شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی چندی پیش در جمع خبرنگاران گفت: حدود 76 درصد از دشتهای این استان در وضعیت بحرانی آب قرار دارد. از مجموع 37 دشت تحت مطالعه این استان 34 دشت ممنوعه است که از آن میان 15 دشت ممنوعه بحرانی است.
محمد اعلائی به تلاش دولت از ابتدای سال 1392 برای کاهش مصرف آب اشاره و بیان کرد: یکی از مهمترین سیاستهای دولت در این مدت افزایش نقش سازمانهای مردم نهاد زیست محیطی در حوزه فرهنگ سازی کاهش مصرف منابع آبی است.
وی افزود: حفر چاههای غیرمجاز، بی توجهی به افت منابع آبی، برداشت غیرمجاز از چاهها و بی توجهی به مرمت و بهسازی قناتها از جمله مهمترین دلایل افت منابع آبی در این مدت است.
قائم مقام شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی به تداوم 18 ساله پدیده مهم خشکسالی در این استان اشاره و بیان کرد: اجرای طرح هوشمندسازی چاههای آب اقدام بزرگی در جهت کاهش مصرف منابع آبی با همکاری موثر مردم، کشاورزان و بهره برداران بخش کشاورزی همراه بوده است.
وی همچنین به کاهش فرونشت و شکست زمین ظرف چهار سال گذشته در سطح خراسان رضوی اشاره و بیان کرد: با این وجود استان از نظر کمی و کیفی با مشکلات زیادی در عرصه حفظ منابع آبی روبه رو است.

* کاهش آبدهی قناتها
مدیر امور آب، خاک و فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: 16.5 درصد قناتهای ایران در گستره این استان قرار دارند. شمار قناتها در سطح کشور 41 هزار و 109 رشته است.
محمدابراهیم بهبودی افزود: 6 هزار و 800 رشته قنات به مجموع طول 13 هزار کیلومتر در خراسان رضوی وجود دارد که 60 درصدشان نیازمند مرمت، احیاء و بازسازی است.
وی حجم آب قابل استحصال قناتها را در خراسان رضوی 1.2 میلیارد مترمکعب اعلام و بیان کرد: کاهش سطح آبهای زیرزمینی در استان، تداوم خشکسالی ناشی از تغییرات اقلیم، حفر چاه در حریم قناتها و سیاست نادرست حفاری چاه به جای قنات موجب کاهش آبدهی آنها شده است.
مدیر امور آب، خاک و فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی ادامه داد: باید با توجه به شمار فراوان قناتها در خراسان رضوی میزان اعتبارات مصوب و تخصیصی برای حفظ ، احیاء و بازسازی آنها افزایش یابد.
وی هزینه مرمت و بازسازی هر کیلومتر قنات را بین 2،5 میلیارد تا سه میلیارد ریال ذکر و بیان کرد: امسال اعتبار مصوب ملی برای مرمت قناتهای این استان منظور نشد اما از محل اعتبارات استانی 87 میلیارد ریال برای مرمت قناتها مصوب شد که تاکنون 23 درصد آن تخصیص یافته است
بهبودی افزود: قناتها هر چند سال نیازمند مرمت و بازسازی می شوند. تاکنون حدود 40 درصد قناتهای خراسان رضوی مرمت و بازسازی شده اند. قناتها و مرمت آنها از منابع مهم آبی بدون نیاز به انرژی هستند و به همین دلیل در حوزه پدافند غیرعامل نیز قناتها از منابع مهم تامین آب محسوب می شوند.

* صرفه جویی 47 هزار مترمکعبی آب در مرمت هر کیلومتر قنات
وی گفت: با مرمت و بازسازی هر کیلومتر قنات معادل 47 هزار مترمکعب آب صرفه جویی می شود که ناشی از افزایش بهره وری آب است. قناتهای خراسان با دبی تخلیه 1.2 ملیارد مترمکعب آب سهم 19 درصدی از آبهای زیرزمینی را به خود اختصاص داده اند.
مدیر امور آب، خاک و فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی به خسارت جدی ناشی از خشکسالی و سیلاب به نیمی از قناتهای استان اشاره و بیان کرد: 1200 رشته قنات به مرمت اضطراری و فوری نیازمندند.

* توجه به آب در بخش کشاورزی ضروری است
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز نجات منابع آبی و مدیریت صحیح آن را نیازمند همکاری همه دستگاهها به ویژه وزارت نیرو ذکر و بیان کرد: طی چند سال اخیر بخاطر بی توجهی به وضعیت آبهای زیرزمینی و فقدان سرمایه گذاری مناسب در این بخش، عمده سرمایه ها و توجه به آبهای سطحی آن هم در استانهای جنوبی و غربی معطوف شده است.
مجتبی مزروعی افزود: با حجم بالای برداشت آب از منابع زیرزمینی، تداوم پدیده خشکسالی، فقدان تغذیه سفره های آبی، بی توجهی به مدیریت برداشت و مصرف آب و افت شدید منابع آبی ضرورت استفاده از شیوه های نوین مصرف صحیح آب انکارناپذیر است.
وی ادامه داد: به رغم مشکلات، فعالیتها در جهت ارتقا ضریب بهره وری بازده تولید در خراسان رضوی با موفقت همراه بوده بگونه ای که امروز شاهد افزایش تولید محصولات در اکثر زمینه ها هستیم.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: در حالی در قالب برنامه پنجم توسعه در حوزه آب شرب 20 هزار میلیارد ریال هزینه شد که بیش از 85 درصد آب مصرفی کشور مربوط به بخش کشاورزی است اما اعتبار هزینه شده در این بخش در قالب برنامه پنجم کمتر از هزار میلیارد ریال بود.
وی افزود: هزینه کردن اعتبارات کلان در حوزه سدسازی و آب شرب به هیچوجه چاره ساز نیست بلکه مدیریت آبهای زیرزمینی و نیز افزایش بازده کشاورزی است که بسیار اهمیت دارد. مدیریت مصرف آب و افزایش بازده تولید در بخش کشاورزی به شدت نیازمند تخصیص اعتبار است.
مزروعی ادامه داد: اجرای چندین شیوه از جمله سامانه های نوین آبیاری تحت فشار، تغییر الگوی کشت به معنای جایگزیی محصولات کم آب بر به جای پرآب و توسعه کشت گلخانه ای در راستای مدیریت مصرف آب در حوزه کشاورزی بسیار مورد توجه است.

* خراسان رضوی رتبه نخست کشور در اجرای سامانه نوین آبیاری
مدیر امور آب، خاک و فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: این استان در زمینه اجرای سامانه نوین آبیاری رتبه نخست کشور را در نیمه نخست امسال کسب کرده است. در این مدت سامانه نوین آبیاری در سه هزار و 600 هکتار از کشتزارها با هزینه 750 میلیارد ریال اجرا شد.
وی افزود: در مجموع 150 هزار هکتار از زمینهای کشاورزی خراسان رضوی مجهز به سامانه های نوین آبیاری شده که 50 هزار هکتار آن با حمایت دولت تدبیر از سال 1393 تاکنون محقق شده است. این سامانه در سطح 15 هزار هکتار کشتزارهای دیگر استان در حال اجرا است.
بهبودی ادامه داد: 200 هزار هکتار دیگر از کشتزارهای خراسان رضوی قابلیت اجرای این سامانه را دارد. در صورت اجرای سالانه 30 هزار هکتار پیش بینی می شود طی هشت تا 10 سال آینده سامانه نوین آبیاری به طور کامل در سطح استان اجرا شود.
وی کشتزارهای غالب مجری سامانه نوین آبیاری را مزارع گندم، سیب زمینی و باغهای پسته و انگور اعلام و بیان کرد: به ازای اجرای هر هکتار سامانه آبیاری بارانی بین پنج هزار و 600 تا600 هزار مترمکعب صرفه جویی آب محقق می شود. در اجرای هر کیلومتر خط لوله انتقال آب نیز حدود 700 هزار متر مکعب صرفه جویی حاصل می شود.

* حفظ آبهای زیرزمینی با مرمت قناتها
مدیر امور آب، خاک و فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: حفظ، نگهداری، مرمت و بازسازی قناتها بسیار مهم است و مدیریت این منابع آبی نقش بسزایی در حفظ منابع و هدایت آن دارد.
وی افزود: قناتهای خراسان رضوی در سالهای گذشته به علت تداوم پدیده خشکسالی دچار افت آبدهی شده و یا خشکیده اند. علت عمده خشکیدن قناتها حفر چاهها در حوزه های قنات خیز استان می باشد که عموما برای تامین آب شرب صورت گرفته است.

* صرفه جویی 10 درصدی آب در کشت گلخانه ای
در حالی که 60 درصد اضافه برداشت از مخازن آب زیرزمینی در خراسان رضوی مربوط به بخش کشاورزی است وجود شیوه هایی که موجب صرفه جویی در مصرف آب می شود و توجیه اقتصادی نیز دارد مورد اقبال فراوان قرار می گیرد. کشت گلخانه ای از جمله این شیوه ها است.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در این زمینه گفت: با کشت گلخانه ای نسبت به شیوه های سنتی کشاورزی در مصرف آب 10 درصد صرفه جویی می شود.
هاشم نقیبی افزود: با توجه به بحران آب در خراسان رضوی و ضرورت مدیریت مصرف آب توسعه کشت گلخانه ای به دلیل ویژگیهای مثبت و صرفه اقتصادی در دستور کار قرار گرفته و در این راستا جهاد کشاورزی به صورت جدی از کشاورزان حمایت می کند زیرا در کشت گلخانه ای تولید به ازای هر واحد آب در مقایسه با فضای باز و کشت سنتی 10 برابر می شود.
وی به آغاز روند توسعه کشت گلخانه ای اشاره و بیان کرد: روند انتقال سبزیهای برگی و برخی درختان میوه مانند انگور، انجیر، آلبالو، گیلاس، هلو و زردآلو به داخل گلخانه آغاز شده که با پرداخت تسهیلات بانکی این روند تقویت می شود.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی تولید محصول خارج از فصل، مقاومت محصول و مصون بودن باغها از تنشهای محیطی از جمله گرما، سرما و تگرگ را از دیگر مزیتهای کشت گلخانه ای ذکر و بیان کرد: خرااسان رضوی با بیش از 200 واحد گلخانه ای و 280 هکتار سطح زیر کشت محصولات گلخانه ای رتبه دهم را از این منظر در کشور دارد.

* کشت گلخانه ای اولویت جدی برای خراسان رضوی
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز با اشاره به مزایای کشت گلخانه ای، توسعه این کشت را از اولویتهای امسال ذکر و بیان کرد: در این راستا توسعه کشت گلخانه ای در استان در قالب 2 برنامه با جدیت دنبال می شود.
وی میزان برداشت آب از منابع زیرزمینی و چاههای خراسان رضوی را حدود پنج میلیارد مترمکعب ذکر و بیان کرد: با توسعه کشت گلخانه ای به میزان قابل توجهی در مصرف آب صرفه جویی می شود.
مزروعی افزود: با استفاده از کشت گلخانه ای رشد محصولات کشاورزی تا 60 برابر و میزان بهره وری آن نیز 30 برابر کشت سنتی افزایش می یابد. با توجه به کاهش فراوان مصرف آب در کشت گلخانه ای، این نوع کشت در وضعیت موجود به مراتب سودآورتر و مناسبتر خواهد بود.
وی ادامه داد: در کشت گلخانه ای کیفیت محصولات به مراتب مطلوبتر و سالمتر از دیگر شیوه های کشت به ویژه از نظر ارزش غذایی است و در بخش صادرات نیز تقاضای فراوان برای این نوع محصولات وجود دارد.

* جبران اضافه برداشت آب در بخش کشاورزی
مدیر اداره آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: با اجرای طرحهای انتقال آب با لوله به ازاء هر کیلومتر سالانه 70 هزار مترمکعب در مصرف آب کشاورزی صرفه جویی صورت می گیرد.
بهبودی افزود: انتقال آب از منابع با لوله به مزارع تاثیر زیادی در صرفه جویی دارد لذا با توجه به بحران کم آبی از راهکاریی است که باید با جدیت مورد توجه قرار گیرد.
وی ادامه داد: 24 هزار کیلومتر از مزارع خراسان رضوی شرایط اجرای طرحهای انتقال آب با لوله را دارد. تاکنون در 12 هزار کیلومتر از زمینهای مستعد لوله گذاری در خراسان رضوی طرح انتقال آب با لوله اجرایی شده و بقیه آن در انتظار تخصیص اعتبار است.
مدیر اداره آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: برای اجرای طرح انتقال آب با لوله خراسان رضوی به پنج منطقه تقسیم شده است. اجرای طرحهای آبیاری تحت فشار در 110 هکتار از زمینهای کشاورزی در سال 1393 صرفه جویی 616 میلیون مترمکعبی در مصرف آب را به همراه داشت.
وی افزود: 750 میلیون مترمکعب اضافه برداشت آب در بخش کشاورزی خراسان رضوی تا قبل از این وجود داشت. با اجرای سامانه های نوین آبیاری با سرعت مطلوب موجود بین دو تا سه سال آینده اضافه برداشت در بخش کشاورزی جبران می شود.
نقیبی ادامه داد: با اجرای سامانه های نوین آبیاری علاوه بر توقف اضافه برداشت مشکل کم آبیاری نیز در بخش کشاورزی نخواهیم داشت.
کشاورزی منبع تامین معیشت بیش از نیمی از جمعیت روستایی خراسان رضوی است. 363 هزار بهره بردار در بخش کشاورزی این استان فعالیت دارند. حجم تولید سالانه انواع محصولات باغی، زراعی و دامی در خراسان رضوی هشت میلیون تن است. سالانه یک میلیون و 200 هزار هکتار زمین در خراسان رضوی زیر کشت 83 نوع محصول می رود. 900 هزار هکتار از این سطح مربوط به زراعت و 300 هزار هکتار آن باغ است. بخش کشاورزی 28 درصد اشتغال و 30 درصد صادرات غیرنفتی استان خراسان رضوی را به خود اختصاص داده است.