نرخ مطلوب ارز و بودجه سال آینده

به گزارش خبرنگار اقتصادی ایرنا، دولت یازدهم از زمان اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در دی ماه 1394 اعلام کرده است قصد دارد برنامه یکسان سازی ارز را اجرا کند؛ به این معنی که هیچ فاصله ای بین نرخ ارز دولتی و بازار نباشد تا به این وسیله ضمن حمایت از تولید داخلی در برابر واردات، فسادهای محتمل نیز به حداقل برسد.
با این حال و با گذشت نزدیک به 2سال از وعده های مکرر دست اندرکاران، هنوز یکسان سازی ارز در کشور اجرا نشده است و بانک مرکزی ترجیح می دهد با یک شیب ملایم و متناسب با نرخ تورم و دیگر عوامل موثر در تعیین نرخ برابری دلار و ریال، فاصله قیمت ارز مبادله ای و آزاد را به حداقل ممکن برساند.

تلاش بانک مرکزی برای استقرار نظام یکسان سازی ارز در دهه های گذشته تجربه های شکست و پیروزی را توامان دارد؛ یکبار در دهه هفتاد خورشیدی که به دلایل متعددی از جمله بالا بودن بدهی های کوتاه مدت خارجی شکست سختی خورد اما با درس گرفتن از اشتباه گذشته از فرودین 1381 با موفقیت آن را مستقر کرد تا اینکه با اوج گیری تحریم های بین المللی و بانکی علیه کشورمان و لزوم صیانت از منابع ارزی در سال های 1390 و 1391، بار دیگر نظام چند نرخی به اقتصاد ایران بازگشت.
نگاهی به نرخ مبادله ای دلار از ابتدای امسال تا نیمه آبان ماه امسال، نمای روشنی از حرکت نظام بانکی و اقتصاد ایران به سمت واقعی شدن نرخ ارز را نشان می دهد؛ دلار بانکی فروردین امسال را با نرخ 32420 ریال آغاز کرد و در پایان فصل بهار به 32495 ریال رسید یعنی در سه ماه تنها 75 ریال افزایش داشت.
با این همه در فصل تابستان به دلیل اثرگذاری متغییرهای موثر بر تعیین نرخ دلار نظیر تغییر در نرخ برابری ارزهای جهانروای دیگری چون یورو و تغییر نرخ تورم داخلی، شاهد رشد شتابان آن بودیم؛ به شکلی که قیمت آن از 32493 ریال در ابتدای تیرماه به 33570 ریال در پایان شهریور رسید یعنی اینکه در این فصل 1077 ریال رشد کرد.
در نیمه نخست فصل پاییز بر شدت این افزایش قیمت دلار مبادله ای افزوده شد و اگرچه این فصل را با رقم 33605 ریال آغاز کرد اما در میانه آبان به 35057 ریال رسید؛ یعنی فقط در 45 روز توانست 1452 ریال رشد کند.
با این اوصاف قیمت دلار بانکی از ابتدای امسال تاکنون 2637 ریال رشد کرده است؛ در حالی که پارسال در همین مدت (ابتدای فروردین تا نیمه آبان) 1555 ریال رشد کرده بود؛ یعنی اینکه رشد امسال نرخ دلار 41 درصد بیشتر از پارسال بوده است.

*وضعیت بازار ارز از آغاز امسال
اگر مبنای نرخ ارز آزاد را سامانه نظارت ارز (سنا) در نظر بگیریم که میانگین موزون فروش ارزهای عمده در صرافی های مجاز سراسر کشور درج می شود، دلار در آغاز امسال (پنجم فروردین) با نرخ 37556 هزار ریال به فروش رفت که این عدد در 15 آبان ماه به 40611 ریال رسید.
با این اوصاف در 30 هفته ای که از سال گذشته است، قیمت دلار در بازار ارز 3055 ریال افزایش داشته است؛ در حالی که پارسال در همین مدت 1496 ریال رشد داشت؛ بنابراین در مدت مورد محاسبه دلار 7.5 درصد در بازار آزاد رشد کرد؛ در حالی که پارسال در این مدت فقط چهار درصد افزایش قیمت را تجربه کرده بود.

*کاهش فاصله بازار آزاد و ارز دولتی
نگاهی به ارقام اعلام شده بانک مرکزی درباره مابه التفاوت نرخ ارز در بازار بین بانکی و بازار آزاد بیانگر آن است که هرچند این فاصله در فصل بهار رو به کاهش نهاد و از 5339 ریال در فروردین به 5159 ریال در اردیبهشت و 4902 ریال در خرداد ماه رسید اما در ماه های تیر و مرداد بار دیگر افزایش یافت و به 5219 ریال در ماه تیر و 5303 ریال در مردادماه رسید.
با این حال دست اندرکاران ارزی کشور از وضعیت کنونی ابراز رضایت می کنند؛ در این پیوند اکبر کمیجانی قائم مقام بانک مرکزی, این هفته در نشستی که در دانشگاه الزهرا (س) برگزار شد، اعلام کرد: بانک مرکزی با هدف یکسان‌سازی، به کاهش تدریجی شکاف نرخ ارز رسمی با نرخ ارز بازار آزاد اقدام کرده که در اثر آن این شاخص از 112.6 درصد در سال 1391 به 16.2 درصد در هفت ماهه امسال کاهش یافته است.
با این وجود انتظار نمی رود در ماه های باقیمانده از سال نرخ دلار روند کاهشی در بازار بگیرد؛ زیرا در آذرماه تقاضای ارزی به دلیل فصل تسویه ‌حساب شرکت های واردکننده با طرف های خارجی خود رو به افزایش می نهد که این افزایش تقاضا، بازار را تحت تاثیر قرار می دهد. هرچند که با فروکش کردن تب تقاضا، در سال های اخیر در ماه های دی و بهمن، قیمت دلار در بازار بار دیگر تعدیل می شود.

*نرخ مطلوب ارز برای بودجه سال آینده
در فصل بودجه ریزی، گزینه های مختلفی برای آینده نرخ دلار و بویژه قیمت هر بشکه نفت مطرح می شود؛ زیرا وابستگی بودجه کشور به درآمدهای نفتی، این نرخ گذاری را اجتناب ناپذیر کرده است.
هرچند برای قطعی شدن نظر دولت درباره نرخ تسعیر ارز و قیمت هر بشکه نفت باید تا زمان تقدیم لایحه بودجه کل کشور به مجلس منتظر ماند اما عملکرد پارسال دولت در این زمینه قابل بررسی است.
نیمه آذر ماه پارسال در حالی که نرخ دلار دولتی در 15 آذر ماه 31120 ریال و قیمت فروش آن در بازار آزاد 38943 ریال بود، دولت بودجه خود را بر مبنای دلار 33 هزار ریالی بست؛ یعنی پیش بینی 1880 ریال افزایش را داشت.
اکنون که قیمت دلار مبادله ای به 35 هزار و 57 ریال رسیده است، با توجه به تثبیت نرخ تورم در محدوده 10 درصدی، باید به همان میزان نیز آن را در قیمت ارز مورد نظر دولت دخیل کرد؛ هرچند که نرخ تورم داخلی تنها عامل موثر در قیمت گذاری ارزهای عمده نیست و باید در کنار عوامل سیاسی، علل اقتصادی دیگری چون تفاضل نرخ تورم داخلی و خارجی، نرخ برابری ارزهای عمده در برابر ارزهای منطقه ای، تحولات مربوط به رشد اقتصادی ایران و تقویت ریال و منابع کشور را نیز در نظر گرفت.
به گفته صمد کریمی مدیر اداره صادرات بانک مرکزی، هرگونه تغییر در نرخ برابری میان یورو و دلار بر تعیین نرخ مبادله ای دلار اثر گذار است که این مساله نیز خود از سیاست های اقتصادی بانک های مرکزی جهان، نرخ رشد اقتصادی در کشورهایی چون آمریکا و حتی تغییر نرخ بهره کلیدی در این کشور و نیز تنش ها و مباحث سیاسی در عرصه بین الملل اثر می پذیرد.